Zondagse ontdekkingen in Italië in San Miniato, Toscane

Feestelijk zijn ze altijd, de zondagen in Italië. Het wekelijkse moment dat het hele land er stijlvol aangekleed met familie en vrienden op uit trekt naar de mooiste picknicks of de beste stranden. De grote ontdekkingstocht naar een onbekend stukje Italië.

In een vorige ‘Zondagse Ontdekking’ reisden we af naar Montegrosso d’Asti, een dorpje op het platteland van Piemonte dat onder andere bekend staat vanwege zijn witte truffel. Deze keer blijven we nog even tussen de witte truffels, want voor deze editie vertrekken we naar het Toscaanse San Miniato, een stadje halverwege Florence en Pisa dat het epicentrum van de witte truffel blijkt te zijn. Sterker nog, hier werd ooit de allergrootste witte truffel gevonden. Een vermelding in het Guinness World Book of Records die nog altijd stand houdt. Daarbij heeft ook San Miniato zijn eigen jaarlijkse Sagra van de Tartufo Bianco. Elk jaar tijdens de grijze novemberdagen komen er namelijk bezoekers uit de hele wereld naar San Miniato om maar niets van de witte truffel te hoeven missen. Deze jaarlijks terugkerende Truffel-sagra duurt maar liefst drie weken.

Verborgen schatten

Hoewel San Miniato niet op de lijst van bekende Toscaanse steden staat, het derhalve vaak door de toeristen vergeten wordt, heeft het stadje aan de voet van de Rocca di Federico II wel degelijk meer dan het witte goud te bieden. San Miniato is in de eerste plaats een schilderachtig Toscaans stadje met een rijk verleden en een panoramische ligging. Op een namiddag in het voorjaar ging ik er op bezoek en ontdekte ik voorafgaand aan een avond heerlijk Toscaans eten de verborgen schatten van dit middeleeuwse oord in de provincie Pisa.

Michelin chefs
Voor San Miniato is de truffel een belangrijk goed. De Toscaanse heuvels rond de stad vormen de perfecte omgeving voor de groei van de witte ‘koningstruffel’, de Tuber Magnatum Pico. In 1954 vond truffelzoeker Arturo Gallerini in het gebied van San Miniato de grootste witte truffel aller tijden. Het 2,52 kilo wegende geval is nog altijd recordhouder. Sinds die opvallende vondst is de interesse in de witte San Miniato truffel beslist niet minder geworden. Tegenwoordig komen er jaarlijks zo’n 60.000 bezoekers naar de Sagra del Tartufo Bianco, het feest der feesten van deze delicatesse dat ook nog eens opgeluisterd wordt met allerlei culturele activiteiten in de stad. Het evenement vormt een absoluut truffelhoogtepunt voor verkopers, producenten en geïnteresseerden. De Sagra trekt daarnaast toonaangevende Michelin-chefs uit de hele wereld die hier hun nieuwste gerechten met truffels voorstellen aan het publiek. En daar blijft het niet bij, want ook in de restaurants is het hier in deze laatste drie weken van november truffeltijd met de hoofdletter T. Tienduizenden bezoekers genieten in deze periode van het witte goud dat de heuvels van San Miniato voortbrengen.

Literair eerherstel

Het stadje San Miniato telt met de omliggende dorpen zo’n 26.000 inwoners en ligt tegen een bijna 190 meter hoge heuvel op een strategisch uitzichtpunt boven de vallei van de Arno, de rivier die door de steden Florence en Pisa stroomt. Het letterlijke hoogtepunt van de stad is de Rocca di Federico, de heuvel waar vanaf de Toren van Frederick II, Koning van Sicilië, Koning van Duitsland en later zelfs Koning van Jeruzalem de vlakte domineert. Vanaf dit strategische punt controleerden de machthebbers in het verleden de route van Pisa naar Florence en omgekeerd. Ook was Federico’s toren de gevangenis van kanselier Pietro della Vigna, eerder de jurist en adviseur van Federico. De machtige koning beschuldigde zijn voormalige vertrouweling Pietro zonder sluitend bewijs van corruptie. Genoeg voor de diplomaat om in de toren zelfmoord te plegen.

Goddelijke Komedie

In zijn meesterwerk Devina Comedia laat Dante Alighieri Pietro vervolgens terugkomen als één van de in een boom veranderde zelfmoordenaars. Een duidelijke knipoog van de schrijver naar de onrechtmatigheid van de beschuldiging van Federico en een literair eerherstel voor Kanselier Pietro della Vigna. Dante nam in zijn Goddelijke Komedie zo meer vooraanstaande Toscaanse machthebbers bij de neus. Della Vigna stierf hoe dan ook een vroege dood in de toren en het bouwwerk bleef er na het tragische voorval nog eeuwen staan. In de tweede wereldoorlog werd de toren dan toch vernietigd, maar vanwege het grote kunsthistorische belang werd het complex na de bevrijding tot 1958 gerestaureerd. Tegenwoordig regeert Federico’s toren opnieuw over de Arno-vallei.

Prachtige bouwwerken

Het langgerekte stadje kent overigens nog meer bezienswaardigheden uit haar lange en rijke historie. Een ander belangrijk bouwwerk is de Duomo di Santa Maria Assunta e di San Genesio, sinds 1622 de kathedraal van de stad. Samen met het bisschoppelijk Paleis en het Palazzo dei Vicari imperiali vormt het de kern van de alleroudste stad aan de Piazza del Prato del Duomo. Dit ‘plein van het veld bij de dom’ zoals de letterlijke vertaling luidt is een wijde vlakte met steentjes waaraan de drie historische gebouwen liggen. Achter de dom loopt de Via del Rocco naar de Toren van Federico, het hoogste punt van de stad. Aan het ruimtelijke plein trekt de eenvoudige met mozaïekstenen versierde rode gevel van de domkerk alle aandacht. Het wat strenge uiterlijk van de facade wordt alleen onderbroken door een aantal roosvensters. Deze uit de 12e eeuw stammende duomo staat tegenwoordig misschien wat afgelegen in het groen, maar ligt op het punt bij de Rocca waar voorheen het belangrijke religieuze centrum van San Miniato was.

Ontluikend groen

Het gebouw heeft ook een imposante klokkentoren die schuin achter de kerk staat. De kathedraal kent zowel gotische als renaissance-kenmerken en past goed in de traditie van de Toscaanse bouwkunst. Binnen tref je onder andere een rijk versierd interieur, een schitterend plafond en talrijke bijzondere schilderijen aan. In de tweede wereldoorlog werd de kerk geraakt door een geallieerde bom, hierbij liep het gebouw forse schade op en kwamen 55 mensen die door de bezetter in de kerk opgesloten waren om het leven. Na een grondige restauratie staat de bisschopszetel er vandaag weer prachtig bij. Zeker als je San Miniato tijdens het voorjaar bezoekt is het stadsdeel rond de kathedraal vanwege het ontluikende groen en de bloeiende blauweregens erg de moeite waard.

Truffel op het menu

Verderop in het stadje ligt het centrale plein ‘Piazza del Popolo’, dit is tegenwoordig het hart van San MIniato. Aan deze piazza ligt ook de Chiesa di San Domenico, met daarin een door Donatello gemaakt grafmonument. Een bijzondere kunstcollectie kun je bekijken in het Palazzo Formichini. In het iets lager gelegen deel van het centro storico vind je ook de winkeltjes en restaurants. Waar het rond de duomo en op de Rocca vaak ongekend rustig is, blijkt er rond de Piazza del Popolo veel meer vertier. Op weg van de dom naar het centrale plein kom je ook voorbij één van de authentieke restaurants die San Miniato te bieden heeft: de Osteria L’Upupa (ristorantelupupa.it). Hier eet je de heerlijkste lokale gerechten en staat ook een aantal truffelgerechten op de kaart.

San Miniato alto

Voor wie San Miniato wil bezoeken is het overigens raadzaam zich te richten op San Miniato alto. In het dal aan de oude Via Francigena, de pelgrimsroute naar Rome, ligt ook nog de wijk San Miniato basso, het modernere deel dat onderaan de oude stad in het Arno-dal is gebouwd maar dat verder weinig bezienswaardigheden voor de toerist in petto heeft. Door de spectaculaire ligging en de Toren van Federico op het hoogste punt is het oude deel van San Miniato grote afstand zichtbaar, direct omhoog rijden dus. In het op de 190 meter hoge heuvel liggende deel bevindt zich het centro storico. Tussen het langgerekte huizenlint zijn op diverse plaatsen leuke steegjes en fraaie doorkijkjes naar de heuvels.

Toscaanse traktatie

Als slagroom op de taart die San Miniato heet, word je boven bij de Federico-toren en rond de kathedraal getrakteerd een vergezicht over Toscane. Een kilometer of 15 de heuvels in ligt vervolgens nog een tweede restaurant met la cucina tipica Toscana, Collebrunacchi. Dit restaurant met vele jaren ervaring heeft verschillende primi en secondi met truffels op de kaart staan. Wat dacht je bijvoorbeeld van Scaloppine al Tartufo o Frittata al Tartufo? Bij Collebrunachi staat het gewoon op het menu. Info: collebrunacchi.it en je kunt er ook slapen in de B&B.

Echte aanrader

Hoewel San Miniato lang niet zo bekend is als veel andere Toscaanse plaatsjes is het beslist een ontdekking waard. De stad heeft een interessante historie en beschikt met de truffels over een heerlijke keuken. De plaats is daarnaast ook de geboorteplaats van Francesco Sforza, de latere hertog van Milaan. Hier op de heuvel boven de Arno is tegenwoordig echter nog altijd van alles te zien en zijn er genoeg bijzondere verhalen te vertellen. Het einde van de middag is daarbij een geschikt moment om deze compacte stad te bezoeken. Je hebt dan genoeg tijd om de belangrijkste bezienswaardigheden te bekijken, kunt lekker ontspannend omhoog wandelen naar de toren van Federico en hebt daarna ook nog ruimte om het rijk versierde interieur van de duomo te bekijken. Desgewenst kun je de campanile van de kathedraal nog beklimmen, want sinds de restauratie is deze voor het publiek geopend. Boven is er een heerlijk uitzicht over de Toscaanse heuvels. Enerzijds kijk je van Florence naar Pisa, maar anderzijds loopt het uitzicht in zuidoostelijke richting naar het gebied rond Montespertoli en de Val d’Elsa.

Jaarlijkse truffel-sagra

Nadat je wat rondgeslenterd hebt door het centro storico is het dan natuurlijk tijd voor het aperitivo. Fijnproevers doen er vervolgens goed aan om te blijven eten in één van de authentieke restaurants en te genieten van de bejubelde truffeldelicatesse. Verblijf je langer rond San Miniato weet dan dat de belangrijkste attracties van Toscane, Pisa, Lucca en Florence, allemaal dichtbij liggen. Voor echte fans van de witte truffel zit er niets anders op dan hier een (extra) novembervakantie te boeken. Want i giorni grigi di novembre lichten hier tijdens het jaarlijkse truffel-sagra altijd een klein beetje op.

BEKIJK OOK:

Zien & doen

Zondagse ontdekkingen in Seiano, de eretribune van Napels

• Jos van den Bergh (1973) werkt al jaren in de Nederlandse mediawereld maar komt al minstens zo lang in elke uithoek van de Laars. Voor ons blijft hij dat nog even doen, rijdt hij kriskras door de Laars en deelt hij zijn tips over de talrijke zondagse ontdekkingen die het land rijk is.