Terug naar overzicht

Ontdek de Basilica di San Francesco in Assisi

Op een heuvel in Umbrië prijkt een enorm katholiek complex, een ode aan de heilige Franciscus. Een kluizenaar uit de twaalfde eeuw die ernaar streefde om als Christus te leven. En hoewel Franciscus zelf een buitengewoon armzalig bestaan leidde, is zijn stenen nagedachtenis dat allerminst: de Basilica di San Francesco in Assisi staat vandaag zelfs op UNESCO Werelderfgoedlijst.
Sint Franciscus (san Francesco in het Italiaans) is een van de bekendste heiligen van de Katholieke Kerk – de huidige paus vernoemde zich zelfs naar de kluizenaar uit Assisi. Nog jaarlijks wordt zijn geboortedorp door miljoenen pelgrims én niet-katholieken bezocht. Want ook voor wie niks op heeft met Franciscus is deze plek magisch. De basiliek, die enkele jaren na zijn dood in 1226 werd gebouwd, is uitgegroeid tot een van de belangrijkste bedevaartsoorden ter wereld. En zoals het een echte katholieke basiliek betaamt is hier volop pracht en praal te bewonderen, verdeeld over maar liefst drie verdiepingen; een crypte, een onderkerk en een bovenkerk.

Fransman en ridder

Franciscus werd eind twaalfde eeuw geboren als Giovanni di Pietro Bernardone. Zijn vader was een rijke lakenhandelaar en verkeerde op dat moment in Frankrijk. Het verhaal gaat dat vader Bernadone bij thuiskomst de naam van zijn zoon veranderde in ‘Francesco’, oftewel Fransman. Hoewel geacht werd dat Franciscus in de voetsporen van zijn succesvolle vader zou treden, voelde hij er niks voor om in de lakens te gaan. Franciscus wilde het slagveld op om zijn geboortegrond te verdedigen – wat bijzonder nodig was in een tijd waarin elk volk elkaar om de haverklap in de haren vloog. Het leven als ridder viel hem echter zwaar en zijn gezondheid liet hem in de steek. Op een moment van rust, terwijl hij met het leger richting Puglia marcheerde, sprak God tot Franciscus. Hij gebood de ridder zijn wapenuitrusting in te leveren en terug te gaan naar Assisi. Dáár lag zijn bestemming.

De bestemming

Eenmaal terug in zijn geboortedorp werd Franciscus geconfronteerd met de schrijnende positie van de melaatsen; mensen met een besmettelijke huidziekte die volledig uit de samenleving waren verbannen. Hij trok zich het lot van deze mensen enorm aan en besloot dat hij zich volledig wilde gaan inzetten voor de zwakkeren in de maatschappij. Franciscus ging vanaf dat moment afgezonderd in armoede leven. Hij wilde de allerarmste zijn; wat hij ontving met bedelen deelde hij direct uit. Zijn enige liefde was zijn ideaal, dat hij ‘Vrouwe Armoede’ noemde. Hij pleitte – ondanks zijn vorige baan – voor vrede tussen alle volken. Ook tussen christenen en moslims, die steeds in bloedige oorlogen verstrikt waren. Hij vond dat alle schepsels gelijk waren. Zelfs mens en dier.

Jezus de tweede

In 1224 gebeurde er iets zeer opmerkelijks met Franciscus. Terwijl de nederige kluizenaar in de natuur wandelde kreeg hij een visioen van Christus. Spontaan verschenen de wonden van de aan het kruis genagelde Jezus op zijn handen, voeten en zij. Dit mirakel – zo mogen we deze gebeurtenis tenslotte wel noemen – ging de boeken in als het eerste stigmata en zorgde ervoor dat Franciscus door zijn tijdgenoten ‘de tweede Jezus’ werd genoemd. Maar ook zijn visie en manier van leven inspireerden velen en leidde zelfs tot een eigen kloosterorde, de franciscanen of minderbroeders genoemd. Een orde waarin gelijkgestemde broeders nog altijd een sober leven leiden. Twee jaar na zijn dood werd Franciscus door de paus heilig verklaard en zo een eeuwige inspiratiebron voor katholieken.

De nagedachtenis

Vandaag prijkt in het hart van Italië de Basilica di San Francesco, gebouwd ter nagedachtenis aan de tweede Jezus. Maar deze nagedachtenis strookt echter totaal niet met het gedachtegoed van de heilige: de basiliek is – ironisch genoeg – allesbehalve sober. Al van mijlenver kun je de enorme kerk zien liggen, die opgetrokken is uit witte, beige en lichtroze stenen die prachtig schitteren in de zon. De basiliek bestaat uit maar liefst twee rijkelijk versierde kerken, boven op elkaar gebouwd, met eronder een crypte, die als laatste werd gebouwd. Dat er zo, tegen de principes van Franciscus in royaal werd uitgepakt, verdedigde het Vaticaan met het standpunt dat de basiliek fungeerde als een Bijbel voor de ongeletterden.
basilica francesco assisi

Huwelijk met armoede

De bouw van de onderkerk ging van start op 17 juli 1228, één dag na de heiligverklaring van Franciscus. De onderkerk heeft vrij lage gewelven en is erg donker. Het oorspronkelijke idee was dan ook om hier een crypte voor de overblijfselen van Franciscus te creëren, met daarbovenop een kerk. Maar in afwachting van de voltooiing van de bovenkerk vonden hier de missen plaats en dat gebeurt tot op de dag van vandaag nog steeds. De versiering bestaat uit gotische en romaanse bogen, bedekt met fresco’s, onder andere van de beroemde kunstenaar Giotto en zijn leerlingen. We zien scènes uit het leven van Jezus en uit de Bijbel. En natuurlijk worden de normen en waarden van Franciscus verbeeld. We zien Franciscus een trouwring om de vinger van Vrouwe Armoede schuiven. Op een ander fresco zien we hem op een troon zitten; met een gouden gewaad aan in plaats van zijn oude lompen. Het fresco stelt de apotheose voor; Franciscus die uiteindelijk een plek in de hemel heeft bemachtigd, met engelen om hem heen die hem bewonderen. Op zijn hand is nog altijd het stigmata te zien, maar het is vooral goud dat er blinkt.

De breuk

De bovenkerk is in tegenstelling tot de benedenkerk hoog en licht. De kerk was een van de eerste gotische kerken van Italië en wordt bewonderd vanwege de talloze fresco’s; er is vrijwel geen centimeter ongemoeid gelaten. Grote blikvanger is de Franciscaanse cyclus die bestaat uit 28 scènes uit het leven van de heilige; een mix van verhalen uit gedocumenteerde geschiedenis en volkslegendes. Zo is Franciscus als dierenvriend afgebeeld, die predikt voor vogels – hij kon volgens de overlevering zelfs met dieren praten. En we zien de breuk met zijn vader. Bernardone vond zijn zoon compleet waanzinnig geworden en probeerde hem koste wat kost terug te laten keren in de maatschappij. Maar Franciscus wist van geen wijken: hij gaf zijn vader in het bijzijn van de bisschop alle kleren terug die hij eens van hem had gekregen en brak voorgoed met hem. Als waardering sloeg de bisschop een mantel om de kluizenaar.

De crypte

In de crypte beneden ligt voor veel pelgrims het hoogtepunt: de overblijfselen van de heilige. Lange tijd wist men niet waar die gebleven waren, zo goed waren ze destijds opgeborgen in de benedenkerk. Pas in 1818 herontdekten franciscaner monniken de overblijfselen van hun broeder in het hoofdaltaar. Die verdienden een eigen plek, vonden ze. Waarop de paus een crypte onder de benedenkerk liet bouwen – en deze is in tegenstelling tot de kerken erboven wel vrij sober aangekleed. Vandaag reizen gelovigen van over de hele wereld speciaal naar Assisi voor een bezoek aan de graftombe van de kluizenaar.

Het geboortedorp vandaag

In navolging van de ideeën van Franciscus vinden er in Assisi vandaag nog interreligieuze evenementen plaats en verwelkomt het dorp talloze katholieken en andersgelovigen met open armen; maar of dit nu in lijn is met de ideeën van Franciscus of met hun eigen portemonnee, blijft de vraag. De bewoners hebben er in ieder geval een dagtaak aan: maar liefst 5 miljoen bezoekers per jaar verwonderen zich aan het heiligdom én het aangrenzende dorp.

Aardbeving

In 1997 werd Assisi getroffen door een hevige aardbeving en nog sterkere naschokken, waarbij vier dodelijke slachtoffers vielen. Ook de basiliek kwam er niet ongeschonden vanaf. Er waren onder meer twee beschilderde gewelven in de bovenkerk ingestort en er was aanzienlijke schade aan de gotische kroonlijst boven de ingang. Het duurde vijftien jaar eer de kerk in oude luister was hersteld.

Dierenvriend

Terwijl Franciscus eens een berg beklom stuitte hij op een glanzende, rode appel. Dorstig wilde hij zijn tanden erin zetten, tot hij het kopje van een worm eruit ziet steken. Vandaag staat dit verhaal bekend als de heilige die zelfs voor worm week; Franciscus vond namelijk dat de appel al een ander schepsel onderdak en voedsel had gegeven. Franciscus was een echte dierenvriend; hij zou zelfs met ze kunnen praten. Om die reden werd in 1930 zijn sterfdag, 4 oktober, uitgeroepen tot Werelddierendag.

Geen bezit

Absolute armoede, dat was wat Franciscus predikte. Bezittingen waren uit den boze, ook voor de kloosterorde zelf – vandaar dat zij ook wel de minderbroeders werden genoemd. Toen een aantal franciscanen besloot een piepklein huisje te bouwen om enigszins beschermd te zijn tegen gure weersomstandigheden, was Franciscus op zijn zachtst gezegd not amused. Hij sloopte eigenhandig het dak en liet zijn medebroeders beloven dat ze het huisje acuut zouden afbreken. Geen bezit is immers geen bezit.
Wil je Umbrië zelf ontdekken

Bekijk onze reisaanbieding!

Wil je automatisch op de hoogte blijven van de leukste tips en laatste nieuwtjes uit Italië? Schrijf je in voor onze nieuwsbrief!