Marco Polo: de bizarre verhalen van een ontdekkingsreiziger

Waar veel van zijn tijdgenoten nog niet verder kwamen dan het naastgelegen dorp, trok Marco Polo in de dertiende eeuw de halve wereld over. Zijn reisverhalen vonden gretig aftrek onder de Europeanen, die zo kennismaakten met het leven achter de horizon. Wie was deze verhalenverteller eigenlijk?

Marco Polo werd in 1254 geboren als zoon van een handelsreiziger. Terwijl Marco zijn jeugd doorbracht in Venetië, trokken zijn vader Niccolò en oom Maffeo de wereld over. De broers hadden tijdens deze reis kennisgemaakt met de Mongoolse heerser Koeblai Khan, die nog nooit een Europeaan had ontmoet. Buitengewoon geïnteresseerd in het leven aan de andere, christelijke kant van de wereld, had Koeblai Khan ze het hemd van het lijf gevraagd. Daarop beloofden Niccolò en Maffeo hem dat ze ooit terug zouden keren naar Mongolië, met onder meer een brief van de paus en 100 missionarissen.

Jaren later, in 1269, zetten de broers weer voet op Italiaanse bodem en ontmoette Niccolò voor het eerst zijn zoon Marco. Samen besloten ze, ondanks dat vader en zoon elkaar nauwelijks kenden, de belofte aan Koeblai Khan waar te maken en zich op te maken voor (wederom) een grote reis.

Belofte maakt schuld
Het zou echter nog een aantal jaar duren voordat de Polo’s koers zetten richting Mongolië. In 1268 was paus Clemens IV komen te overlijden, en het duurde tot 1271 eer zijn opvolger werd aangewezen. Maar met paus Gregorius X eenmaal gevestigd in de Heilige Stoel, konden de mannen eindelijk vertrekken mét een brief van de grote kerkvader onder de arm. Als alternatief voor de 100 missionarissen, wat hun toch geen goed idee leek, namen ze twee fraters mee. Maar ook dat plan pakte niet goed uit; de twee haakten snel af. En dat is goed voor te stellen, als je bedenkt dat de reis – met de vervoersmiddelen die toen voorhanden waren – langs de zijderoute voerde, via het Pamirgebergte (Afghanistan), naar Mongolië.

Aan het hof
De uiteindelijke bestemming, het hof van Koeblai Khan, werd zeventien jaar lang het thuis van Marco Polo. Khan was zo van hem onder de indruk, dat hij de Italiaan voor allerlei diensten inzette. Hij zond hem naar verafgelegen gebieden als Birma, India en Tibet, vanwaar Marco niet alleen met nuttige informatie en handelswaar terugkeerde, maar ook met prachtige reisverhalen. Daarnaast adviseerde Marco de heerser bij diverse veroveringstochten en fungeerde hij drie jaar als belastinginspecteur in Yanzhou.

Mongoolse heerser
Toen de Venetianen het tijd vonden om het hof weer te verlaten, was de Mongoolse heerser daar op zijn zachtst gezegd niet blij mee. Hij wilde zijn buitenlandse metgezellen absoluut niet kwijt. Pas op het moment dat Khans neef in Perzië de leider vroeg om een nieuwe vrouw, draaide hij bij. De Europeanen mochten naar huis op voorwaarde dat ze de Mongoolse prinses Kökäcin zouden afleveren bij zijn Perzische neef.

Achttien maanden later bereikten ze Perzië, maar eenmaal aangekomen bleek de neef te zijn gestorven. Dat vormde echter geen reden om van het plan af te zien. Integendeel; ze droegen de prinses over aan zijn zoon en vervolgden hun tocht naar het Westen.

Koud onthaal
Na een reis van 24 jaar kwam Marco samen met zijn vader en oom aan in Venetië, waar ze door familieleden niet meer werden herkend en met argwaan werden bekeken. De banden waren echter snel weer aangehaald vanaf het moment dat de reizigers hun meegenomen edelstenen toonden. Maar die familiereünie was van korte duur; de mannen werden al gauw betrokken in de oorlog tussen Venetië en Genua, die al een aantal jaar voortduurde. Marco had daarbij de leiding gekregen over een oorlogsvloot, om te strijden voor het bezit van Constantinopel (Istanbul). Een militaire functie die hem duur kwam te staan; in 1298 behaalden de Genuanen een verpletterende overwinning op de Venetianen en namen Marco Polo drie jaar lang krijgsgevangen.

De verhalen gebundeld
Achter de tralies ontmoette Marco de schrijver Rustichello. Het is aan hem te danken dat we Marco Polo vandaag de dag nog kennen. Aan Rustichello deed Marco verslag van zijn bijzondere reis. Hij vertelde hem over de prachtige tuinen in Kashgar, de enorme wijngaarden in Khotan en over de destijds grootste stad ter wereld, Hangzou. Over opmerkelijke dingen die Europa nog niet kende, als papiergeld en steenkool als brandstof. De schrijver in Rustichello leefde op en samen besloten ze Marco’s verhalen te bundelen. Het boek dat hieruit was ontstaan, aanvankelijk bekend onder de naam Il Milione, werd direct een succes. Nog tijdens Marco’s leven werd het in zes talen vertaald. Door het ontbreken van de boekdrukpers, moest elke letter nog met de hand worden overgeschreven. Een systeem dat zeer fraudegevoelig was. Het gebeurde dan ook geregeld dat details werden verdraaid, of helemaal werden weggelaten. Het geloof speelde daarbij een grote rol; Marco’s beschrijvingen strookten niet altijd met de kerkelijke leer en aanpassingen waren dus door velen gewenst.

Fictie of niet
De meeste tijdgenoten lazen het boek van Marco Polo als een fictief werk. Ze konden onmogelijk geloven dat dit allemaal waar zou zijn. Op zijn sterfbed werd Marco gevraagd of hij echt niet allemaal verzonnen had. ‘Nee’, antwoordde hij. ‘Ik heb jullie nog niet eens de helft verteld van wat ik gezien heb.’ Pas decennia na zijn dood kreeg de dertiende-eeuwse reiziger meer en meer erkenning. Andere wereldhandelaars traden in zijn voetsporen en erkenden zijn beschrijvingen. Wellicht had hij sommige verhalen onderweg vernomen van anderen en had hij het niet daadwerkelijk allemaal zelf meegemaakt. Fictie of niet, zijn boek werd een bron van inspiratie voor anderen om de wereld letterlijk te gaan ontdekken. Zoals Cristoffel Columbus, die twee eeuwen later op zoek ging naar een nieuwe handelsroute, mét naar verluidt het boek van Marco Polo onder zijn arm.

Wil je zelf even op reis? Wij weten precies waar je moet zijn!

Fabels en feiten

• In tegenstelling van wat weleens wordt beweerd, introduceerde Marco Polo niet de spaghetti in Italië. Al voor zijn geboorte had iemand de pastaslierten uit China meegenomen naar de laars.
• Er is weinig van Marco Polo bekend nadat hij uit Genua terugkeerde. Hij zou volgens bronnen een welvarende koopman zijn geworden. Het enige wat we met zekerheid kunnen zeggen is dat
  hij trouwde met koopmansdochter Donata Badoer en met haar drie dochters kreeg.
• Marco schreef in zijn memoires dat hij vier vreemde talen sprak, maar gaf daarbij niet aan welke. Historici hebben onderzocht dat deze hoogstwaarschijnlijk Mongools, Perzisch, Arabisch en Turks moeten zijn geweest.
• Nog altijd doen Marco’s reisverslagen het goed; Netflix lanceerde een serie gebaseerd op deze verhalen, die internationaal een groot succes werd.

BEKIJK OOK:

• Benieuwd geworden naar de laatste, Nederlandse versie van Il Milione (uit 2009)
• Duurzaam reizen in Italië: wij geven je 6 groene tips