Babbelaar Renzi lijkt verkiezingen nu al verloren te hebben

Donatello Piras is als politiek analist regelmatig te horen op onder meer BNR en Radio NPO 1. Hij werd geboren in Den Haag als kind van twee Italiaanse ouders en volgt de politiek in Italië op de voet. Voor ons blogt hij in aanloop naar de Italiaanse verkiezingen over de gebeurtenissen op het politieke toneel. Welke hoofdrolspelers dienen zich aan? Hoe staat Italië tegenover Europa? En hoe is het mogelijk dat Silvio Berlusconi (op 81-jarige leeftijd, mét een veroordeling aan zijn broek) weer volop campagne voert voor zijn partij?

Het kan snel gaan in de Italiaanse politiek. Matteo Renzi klom op van regionaal voorzitter, tot burgemeester van Florence om uiteindelijk premier van Italië te worden. Maar na 4 maart is de toekomst van de ‘wonderboy’ van Italië onzeker . Zijn populariteit schoot een paar jaar geleden nog maandelijks omhoog. Tegenwoordig moet hij alle zeilen bijzetten om niet hard te verliezen bij de komende parlementsverkiezingen. Heeft hij nog een troef in handen?

De vorige verkiezingen kwamen misschien wel te vroeg voor Matteo Renzi. In 2012 verloor hij de interne machtsstrijd van Pierluigi Bersani. Die won de verkiezingen maar verloor vervolgens de premiersfunctie. En nu is de partij van Renzi weer verwikkeld in interne strubbelingen en schandalen. En toch ligt de hoop van centrumlinks Italië op dit moment in zijn handen. Want hoewel zijn partij er beroerd voor staat, is hij wel de grote man op links. Of misschien wel de enige man die iets kan betekenen. De laatste peilingen gaven zijn partij de Partito Democratico (PD) 22% van de stemmen. Minder dan zijn rivaal de Vijfsterrenbeweging (M5S) die met 27% de grootste partij is in de peilingen. Maar ook minder dan de centrumrechtse coalitie die richting de 40% gaat.

Renzi doet het wel beter dan de populaire Emma Bonino, die is persoonlijk weliswaar populair maar blijft in de peilingen steken op een paar procent. En Renzi loopt ook voor op oud partijgenoot en Senaatsvoorzitter Pietro Grasso. Hij zegde zijn lidmaatschap van de PD op om met een eigen partij mee te doen aan de verkiezingen.

De babbelaar
Matteo Renzi is niet op zijn mondje gevallen. De oud premier staat er inmiddels om bekend veel en soms lang te praten. Of het nu een interview is of een event in de trein waar hij met jongeren discussieert, hij is graag aan het woord. Dat is niet verwonderlijk voor een politicus maar zijn stijl is zelfs voor de praatgrage Italianen soms teveel. “Hij moet iets minder praten en meer doen” zeggen mensen vaak. En dat praten heeft hem veel gebracht zoals de eerder genoemde erelijst al laat zien. Maar de ambitieuze Renzi heeft zichzelf ook vaak in de problemen gebracht. Zo wilde hij meer gewicht geven aan het referendum door te verklaren dat als hij verloor hij de politiek definitief zou verlaten. Hij verloor het referendum en moest aftreden als premier maar de politiek heeft hij niet verlaten. En mensen dragen hem dit behoorlijk na. Afgelopen week nog sprak ik een groep Italianen na een partijtje voetbal: “zeg die Renzi die zou toch ooit weggaan uit de politiek? Of heb ik het mis?”. Een jaar later deed hij weer zijn intrede in de nationale politiek maar hij had inmiddels een groot stuk van zijn populariteit verloren.

Nooit gekozen premier
Een belangrijk bezwaar van heel veel Italianen is dat Renzi nooit direct gekozen is door het volk. Bij de vorige verkiezingen was hij niet de lijsttrekker. Bersani won de verkiezingen maar zijn partij moest een coalitie sluiten met rechts om te kunnen regeren. Gianni Letta, een linkse politicus die zowel met links als rechts overweg kan – werd vervolgens premier. Maar Renzi zaagde intern flink aan zijn stoelpoten omdat hij zijn programma maar niets vond en vooral vond dat hij het zelf beter kon. Na het aftreden van Letta daartoe gedwongen door Renzi werd hijzelf premier van Italië tot het fatale referendum in 2016. Nu is het de redelijk onzichtbare maar kundige oud minister Gentiloni die het premierschap mag bekleden. En dus foetert Berlusconi niet ten onrechte: “in de afgelopen 20 jaar heeft Italië 5 keer een staatsgreep te verduren gekregen die de democratie nogal pijn heeft gedaan”. Hij refereert hiermee niet alleen aan Monti die door binnen- én buitenlandse druk maar vooral door de financiële crisis waar Italië in beland was, het stokje van Berlusconi overnam. Hij doelt ook op Letta en vooral Renzi die nooit direct is verkozen door de Italianen. En je kunt Berlusconi heel veel verwijten zoals in mijn vorige blog staat. Maar hij is alle keren democratisch gekozen door de Italianen.

De spindoctor van Obama
In de aanloop naar het gewraakte referendum maakte Matteo Renzi gebruik van de befaamde spindoctor Jim Messina. Waar u die van kunt kennen? Van de herverkiezing van Obama in 2012 waarna er nog meer successen volgden. Maar de laatste tijd gaat het niet bijster lekker met de politieke goeroe. Hij werkte mee aan Brexit, aan de snel uitgeschreven verkiezingen van Theresa May vorig jaar én hielp Matteo Renzi bij de campagne voor het referendum in 2016. Het liep uit op een totale mislukking. Waar dit aan ligt, is altijd lastig vast te stellen maar we kunnen concluderen dat Amerikaanse campagnes in Italië nog altijd lastig aanslaan. Eerder probeerde een andere linkse politicus het. Rutelli deed dit in 2001 zonder groot succes en ook Mario Monti probeerde de verkiezingen te winnen met hulp van David Axelrod. Ook zonder succes. En Berlusconi? Die heeft in tegenstelling tot wat velen beweren nooit gebruik gemaakt van Amerikaanse campaigners.

Coalitie met Berlusconi?
Renzi is een politiek dier die zich niet zomaar gewonnen geeft. De grote vraag is nu wat gaat hij doen nu er verlies in het verschiet ligt? Keihard campagne voeren is het antwoord. Zo wijst Renzi op de behaalde resultaten: “we hebben het geweldig gedaan en Italië uit het slop gehaald en de economie aan de gang gekregen”. En prijst zijn partij en kandidaten aan waar het maar kan: “wij hebben de beste ploeg. Dat is objectief gezien waar. Niemand kan aan onze mensen tippen.” Op vragen over een coalitie met andere partijen gaat hij niet in. “Eerst de verkiezingen winnen en daarna zien we verder”. En op de vraag of hij aftreed straks antwoord hij: “geen sprake van”. Aftreden zal hij ook niet doen maar de verkiezingen winnen wordt een hele lastige klus. De enige uitweg is een partij te vinden die samen wil regeren. De M5S wordt dat zeker niet. Die sluit iedereen uit maar wordt inmiddels ook door andere partijen waaronder door de partij van Renzi uitgesloten. En dus zou een coalitie op links kunnen maar dan moeten de kleine partijen wel meer stemmen halen dan in de peilingen of toch een grote coalitie met rechts? Dat kan alleen als de centrumrechtse coalitie er niet uitkomt na de verkiezingen. En dat lijkt nu onmogelijk maar na 4 maart begint er in Italië een nieuw hoofdstuk.