Terug naar overzicht

Wandel mee door de historische stad Herculaneum

Ten zuiden van Napels, aan de voet van de Vesuvius, ligt Herculaneum. Tweeduizend jaar terug een populair vakantieoord onder rijke Romeinen, tot de Vesuvius op een dag gigantische hoeveelheden lava, as en gesteente spuwde. Daar bovenop ontstond een nieuwe stad, maar de inwoners wisten eeuwenlang niets van al die kunstschatten onder hen. Totdat iemand in 1709 een waterput sloeg en er een stad onder de grond werd ontdekt…

Volgens de legende zou Herculaneum (Ercolano in het Italiaans) gesticht zijn door de god Hercules. De mythologische held zou tijdens zijn missie om heel Europa van tirannen te bevrijden hier een nederzetting zijn gestart, die hij vernoemde naar zichzelf. Leuk bedacht, maar erg waarschijnlijk is het niet. Wat we wél zeker weten is dat de rijke oud-Romeinen in het vissersplaatsje maar wat graag vakantie kwamen vieren. Het was, gelegen aan de Golf van Napels, een aangename plek om aan de drukte en de hitte van de stad te ontsnappen. Tót 79 na Christus, toen de Vesuvius het vakantieoord, evenals het nabijgelegen Pompeï, onder een tientallen meters dikke laag half vloeibare lava, gesteente en as begroef.

Vissersdorp met stijl aan de golf van Napels

Herculaneum was met drie- tot vierduizend inwoners kleiner dan Pompeï – dat acht tot twaalfduizend inwoners telde, een vissersdorp met stijl. De Ercolanesi leefden van de visserij. Het hart van de stad was de Decumanus Maximus dat de meeste openbare gebouwen huisvestte: de sportschool, de zetel van de Magistratuur en de basilica. Buiten de stadsmuren lagen prachtige villa’s van rijke Romeinen, zoals de Villa dei Papiri; nu een van de meest bijzondere bezienswaardigheden in het archeologische park. Van de inrichting van deze villa’s is bijzonder veel bewaard gebleven: bronzen beelden, mozaïeken, fresco’s en zelfs verkoold meubilair.

Herculaneum was, gelegen aan de Golf van Napels, een aangename plek voor Romeinen om aan de drukte en de hitte van de stad te ontsnappen.

Uitbarsting

De bewoners van Herculaneum hadden in tegenstelling tot de Pompeianen de gloedwolk aan kokend puin, as en lava (ook wel een pyroclastische stroom genoemd) zien aankomen en waren massaal op de vlucht geslagen. Ze zochten hun toevlucht tot het strand en in botenloodsen bij de kust, wachtend op eventuele hulp vanaf zee. De kokende lawine arriveerde echter met een snelheid van meer dan honderd kilometer per uur en vernietigde alles op haar pad. Veel inwoners stierven tijdens hun vlucht alsnog een afschuwelijke dood; binnen in de botenloodsen liep de temperatuur op tot wel 500° – 600°C. Driehonderd skeletten zijn er inmiddels gevonden. Hun botten vertoonden bij onderzoek scheurtjes die je normaal alleen ziet als een lichaam wordt blootgesteld aan hoge temperaturen, zoals bij een crematie. In sommige gevallen waren zelfs de schedels geëxplodeerd; een teken dat de hersenen aan het koken waren en de interne druk werd opgevoerd.

Grootste vondsten in Herculaneum

De ontdekking van Herculaneum in 1709 was volkomen toevallig; op een dag sloeg een arbeider een waterput in de grond en stuitte daarbij op het theater van de oude stad. Toch vormde dit niet het startschot voor een grootschalig archeologisch onderzoek. Pas decennia later, toen Karel van Bourbon het koninkrijk Napels in handen kreeg, gingen de opgravingen van start; de nieuwe koning was namelijk zeer geïnteresseerd in die vervlogen wereld onder de grond. Er kwamen veel bronzen beelden tevoorschijn, waaronder een van de grootste vondsten: het ruiterstandbeeld van Marcus Nonius Balbus. Balbus was politicus, ridder, Romeinse proconsul en weldoener van de stad, die leefde in de eerste eeuw voor Christus. Zijn standbeeld stond op het terras van een kuuroord met uitzicht op de kust, zodat iedereen die van zee kwam hem kon zien staan.

De Academie van Herculaneum

Onder leiding van de Zwitserse ingenieur en archeoloog Karl Weber werd de opgraving van het theater halverwege de achttiende eeuw voltooid en de Villa dei Papiri met de aangrenzende bibliotheek buiten de stad ontdekt. Na meerdere archeologische vondsten werd in 1755 de academie Herculaneum (Accademia Ercolanese) opgericht, die vandaag nog actief is met het behoud van het archeologisch erfgoed rondom de Vesuvius. Het onderzoek werd echter na de oprichting van de accademia meerdere keren onderbroken en pas vanaf 1927 stelselmatig hervat. In die periode herstelden twee vooraanstaande archeologen onder andere het forum; het centrum van het sociale, religieuze, politieke en economische leven van het oude Herculaneum. In de jaren tachtig van de vorige eeuw werd, naast de Tempel van Venus en de badhuizen, de oude Griekse haven gevonden, waar de Ercolanesi tevergeefs hun toevlucht hadden gezocht. In 2002 werden de opgravingen van Villa dei Papiri hervat. Hier werd een bibliotheek met meer dan achttienhonderd rollen papyri gevonden, met voornamelijk filosofische teksten in Latijn en Grieks. Het is niet bekend hoeveel papyri de villa precies bewaarde, omdat de rollen die in verkoolde houten kisten lagen aanvankelijk werden aangezien voor stukken steenkool en verloren zijn gegaan tijdens de verschillende fasen van de opgravingen.

Herculaneum versus Pompeï

Waar Pompeï bij velen tot de verbeelding spreekt, zijn zelfs geschiedenisliefhebbers vaak niet eens op de hoogte van het bestaan van Herculaneum. Hoe kan dit? Is de ene archeologische plek mooier dan de andere? Het antwoord op die laatste vraag is simpel: nee. Het feit dat Herculaneum een stuk minder bekend is dan zijn buurman heeft ermee te maken dat de archeologen zich aanvankelijk vooral focusten op Pompeï – dat was ook eerder ontdekt. Terwijl in Pompeï al sinds Karel van Bourbon volop werd gegraven, ging in Herculaneum het archeologish onderzoek pas in 1927 structureel van start. Zodoende is er van Pompeï niet alleen meer blootgelegd dan van Herculaneum, maar is er ook veel meer over geschreven. Sommigen geleerden tippen overigens eerder Herculaneum om te bezoeken, omdat het overzichtelijker is en beduidend minder druk. Bovendien is het beter bewaard gebleven, omdat de lava en de as hier veel hoger kwamen en de stad dus beter beschermd was – tegen plunderaars onder meer. Zo zijn de kleuren van de fresco’s in de hal van Augustales nog in geweldige staat.

Gekristalliseerde hersenen gevonden

De laatste belangrijke ontdekking die in Herculaneum plaatsvond dateert van oktober 2021. Toen er een nieuw skelet werd gevonden, onder een vijfentwintig meter dikke laag vulkaangesteente. Vermoed wordt dat het gaat om een man, tussen de 40 en 45 jaar oud. Naast het skelet werd een tas aangetroffen, waarin waarschijnlijk de persoonlijke bezittingen van de man zaten. Het skelet en de tas worden binnenkort naar een laboratorium gestuurd. Hier zal met behulp van de nieuwste technologieën een analyse worden uitgevoerd op collageen en bot-DNA, om meer over de persoon te weten te komen. Dankzij deze nieuwe technologieën is er in 2020 nog een zeer bijzondere ontdekking gedaan, of beter gezegd, een mysterie onthuld. Twee jaar eerder stuitte Pierpaolo Petrone tijdens het onderzoeken van een ontplofte schedel op glinsterende delen van zwart, glasachtig materiaal. Met de technologieën konden de onderzoekers achterhalen dat het haren en hersenen waren, die door de gigantisch hoge temperatuur waren gekristalliseerd.

Van de inrichting van deze villa’s is bijzonder veel bewaard gebleven: bronzen beelden, mozaïeken, fresco’s en zelfs verkoold meubilair.

Groot gedeelte nog onder de grond

Tegenwoordig legt het moderne Herculaneum veel beperkingen op aan de voortzetting van de opgravingen in het archeologische gebied. Driekwart van het oude Herculaneum ligt namelijk nog steeds begraven onder de huidige stad en de bewoners zijn niet van plan hun huis op te geven voor hun onderburen van tweeduizend jaar geleden. Maar dat betekent niet dat het werk van de archeologen volledig stilligt, het onderzoek verloopt alleen niet zo rap als ze zouden willen. Toch zullen er dankzij hun drang naar nieuwe ontdekkingen zeker nog schatten uit het eens zo populaire vissersdorp tevoorschijn komen.

Deze archeologische plek bezoeken? Kijk voor meer informatie en tickets op ercolano.beniculturali.it

Fotografie: Giovanni Piesco | Tekst: Giovanni Piesco | Vertaling M. van Dijk | Bewerking: Liselotte van Leest

Dit artikel komt uit: De Smaak van Italië editie 5 november | december 2022. Bestel dit nummer hier in onze webshop.

Reis mee met de trein naar Rome

10 dagenvanaf€ 1545p.p.

Met de trein naar Rome foto van Christopher Czermak Unsplash

Met de trein naar Rome inclusief rondreis

Deze duurzame reis brengt je per nachttrein naar de Eeuwige Stad voor een onvergetelijk verblijf.

Meer informatie Meer informatie

"*" geeft vereiste velden aan