Terug naar overzicht

Leidt het cancelen van edele delen tot gecastreerde kunst?

Wat in de ene eeuw vulgair is en daarom gecanceld of bedekt moet worden, is in de eeuwen daaropvolgend weer gewoon een meesterwerk dat op een sokkel dient te staan.

Zijn antwoord was lang en soms herhaalde hij zichzelf, maar dat maakte niet uit, want zijn handen voerden een geheel eigen show op: alsof hij zijn woorden niet alleen uitsprak, maar ze ook nog even wilde kneden voordat ze bij mij terechtkwamen. Bovendien was het nogal een beladen onderwerp, dus ik snapte waarom hij maar door ging. Ik had mijn Italiaanse vrienden net verteld over een schooldirecteur in Florida die vlak daarvoor ontslag had moeten nemen nadat ouders hadden geklaagd over ‘pornografie’ tijdens een les.

Een beladen onderwerp

Die les ging over renaissancekunst en dus kwam ook het wereldberoemde beeldhouwwerk David van Michelangelo voorbij. Zoals iedereen weet die weleens in de Galleria dell’Accademia in Florence is geweest, heeft dat Bijbelse beeldhouwwerk geen kleren aan. Hetzelfde geldt voor Adam, op Michelangelo’s fresco De schepping van Adam en op Botticelli’s schilderij De geboorte van Venus – twee kunstwerken die eveneens werden getoond tijdens, die inmiddels beroemde, les op de Tallahassee Classical School in Florida. Een schande, vond een van de ouders van een leerling. Want het kan toch niet dat zijn kroost op school zomaar pornografisch materiaal te zien kreeg? Klopt, vonden ook twee andere ouders, die een klacht indienden bij het schoolbestuur. Dat het om kunst ging, de desbetreffende genitaliën van marmer of olieverf waren en er helemaal niets seksueels is aan de door Michelangelo’s en Botticelli afgebeelde figuren, deed niet ter zake. Sterker nog, de voorzitter van het schoolbestuur besloot na een spoedoverleg de directeur van de school een ultimatum te stellen: of ze moest zelf vertrekken, of ze zou worden ontslagen. De directeur koos optie één.

Discussie over kunst en censuur

Toen mijn Italiaanse vrienden, die toevallig kunstgeschiedenis hadden gestudeerd, dit verhaal hoorden, begonnen ze eerst te lachen, vervolgens driftig met hun hoofd te schudden om gelijk daarna in een hevige discussie te verzanden, inclusief lange uitweidingen. Jeetje, wat spraken ze veel. Italiaans moet wel een moeilijke taal zijn, dacht ik halverwege, want waarom zouden Italianen het anders zo vaak oefenen? Maar, eerlijk is eerlijk, ze zeiden ook veel interessants. Bijvoorbeeld dat dit absoluut niet de eerste keer was dat Michelangelo onderwerp is van een hevige discussie over kunst en censuur. Ze wezen naar links, richting Vaticaanstad, waar in de zestiende eeuw een nog veel illustere beeldenstorm plaatsvond. Het was niet lang na de Reformatie, waarbij een groot deel van Europa zich had afgekeerd van de Rooms- Katholieke Kerk wegens een teveel aan verkwisting, hypocrisie, machts- en geldmisbruik, dat de toenmalige paus het Concilie van Trente organiseerde.

Ook Michelangelo was wederom de klos

Daar werd door de verzamelde heren kardinalen veel besproken, maar een van de opmerkelijkste besluiten was dat afgebeelde naaktheid voortaan in strijd was met de goede katholieke zeden. Het zou geen enkel doel dienen behalve aanzetten tot lust, aldus de zelfverklaarde missionarissen van het goede fatsoen. Het gevolg: schilder Daniele da Volterra kreeg van de paus opdracht om op het gigantische fresco van Het laatste oordeel van Michelangelo in de Sixtijnse Kapel alle lendenen te bedekken met draperieën en lendendoekjes (het leverde Da Volterra de weinig vleiende bijnaam il Braghettone op, de roekenschilder). Ook elders in de pauselijke gebieden werden fresco’s met daarop naaktheid zoveel mogelijk bedekt en standbeelden met blote piemels gecastreerd. In plaats daarvan kregen de meeste afgebeelde mannen een vijgenblad voorgehangen. Volgens de overlevering ligt er ergens diep in de krochten van Vaticaanstad nog altijd een grote kist stampvol gecastreerde piemels van Carrarisch marmer. Die penisnijd ging eeuwenlang door. De meest beruchte paus was Innocentius X die tussen 1644 en 1655 zelfs tientallen Griekse en Romeinse beelden uit de oudheid – sommige bijna tweeduizend jaar oud – liet castreren. Ook Michelangelo was wederom de klos. Zijn beeld van Jezus die het kruis draagt, in de Santa Maria sopra Minerva-kerk in Rome, kreeg een metalen doek omgehangen – een doek die hij nog altijd draagt.