9x de leukste weetjes over de Engelenburcht in Rome

Een mausoleum, vesting, toevluchtsoord, executieplek, luxueus huis, gevangenis, militaire kazerne en museum; de robuuste Engelenburcht in Rome heeft in 1900 jaar tijd een aardig cv opgebouwd.

Van buiten gezien misschien niet Romes meest elegante gebouw, maar bijzonder is de burcht wel degelijk.  

1.Mausoleum  

Nooit had keizer Hadrianus kunnen bevroeden dat zijn graftombe zoveel verschillende functies zou krijgen. Evenmin dat zijn graf eeuwen later een christelijke naam zou dragen – het christendom was destijds nog een verboden religie. Toen hij in het jaar 123 besloot aan de oevers van de Tiberrivier een mausoleum te bouwen, was deze enkel bedoeld als een laatste rustplaats voor hem en zijn familieleden. Een jaar na zijn dood, in 139, werd het bouwwerk voltooid. Het begin van een lange geschiedenis.    

2. Van graftombe naar fort 

Met een rijk dat zich uitstrekte van Schotland tot Iran is het niet gek dat Rome steeds meer vijanden kreeg. Eind derde eeuw werd de dreiging van buitenaf zo groot, dat keizer Aurelianus in rap tempo een stadsmuur bouwde. Om tijd te besparen werden bestaande gebouwen onderdeel van de muur.  Een amfitheater, een piramide, een aquaduct. Dat bleek niet genoeg; de muur moest hoger en meer gebouwen moesten gaan dienen als verdedigingswerk. Zo ook het mausoleum van Hadrianus dat, gelegen aan de rivier en naast het hoofdkwartier van het opkomende christendom, een strategische positie had. Toen de Goten de stad wilden aanvallen, trokken Romeinen hier de sierlijke beelden van de muren om hun vijanden van boven mee te bekogelen.  

3. De reddende engel  

Als één vijand gemakkelijk de verdedigingswerken wist te passeren, dan was het wel de pestbacterie. In 590 had Rome te kampen met een vernietigende epidemie uit Egypte. Paus Gregorius verzocht God de pest uit zijn stad te verjagen door een processie te organiseren. Bij het passeren van de burcht gebeurde er iets opmerkelijks; aartsengel Michaël verrees boven het fort en stak zijn zwaard in de schede. De boodschap: de strijd was voorbij, van de pest had het volk niets meer te vrezen. De naam van het verdedigingswerk werd later omgedoopt tot Engelenburcht (Castel Sant’Angelo in het Italiaans) en ook de enorme bronzen engel op het dak herinnert ons aan de legende.  

4. Toevluchtsoord  

Om bij gevaar het Vaticaan te kunnen ontvluchten had paus Nicolaas III in 1277 een vluchtroute laten aanleggen tussen de pauselijke appartementen en de Engelenburcht (inmiddels in handen van het Vaticaan). Geen stom idee, want deze gang bleek de redding te zijn voor de latere paus Clemens VII. Deze lag in de clinch met keizer Karel V die vond dat Rome aan zijn Heilige Roomse Rijk toebehoorde. Clemens verzette zich hiertegen, waarop Karels Spaanse en Duitse legers de stad plunderden, beter bekend als de sacco di Roma (1527). En terwijl soldaten aan het plunderen, moorden en verkrachten sloegen, kon de paus ongemerkt het Vaticaan verlaten en zichzelf in veiligheid brengen.   

5. In stijl   

Het toevluchtsoord was allesbehalve een saaie bunker waarin de paus angstig op een stukje droog brood kauwde. Ook schuilen deed hij in stijl. Rond 1500 had paus Alexander VI Borgia al het woongedeelte gerenoveerd in renaissancestijl en zijn opvolgers borduurden hierop voort. Clemens VII liet de zalen opleuken door leerlingen van de veel te jong overleden Rafael, die er imposante muurschilderingen maakten. Paulus III toverde op zijn beurt de oude kapel om in een rijkversierde ontvangstkamer, de Sala Paolina. Hij liet Perino del Vaga hier plafondschilderingen maken geïnspireerd op die van de Sixtijnse Kapel. Schilder en kunsthistoricus Giorgio Vasari omschreef Paulus’ kamer destijds als ‘de mooiste ruimte die hij ooit ter wereld had gezien’. 

6. De Engelenbrug 

Op de brug die leidt naar het kasteel staan aan weerszijden engelen, gemaakt door leerlingen van Bernini in 1669. Elke engel draagt een voorwerp dat verwijst naar de lijdensweg van Jezus, zoals het kruis en de doornenkroon. De engel met het doek van Veronica, waaraan Jezus zijn bloed en zweet afveegde, heeft honderdvijftig jaar geleden schade opgelopen, toen het werd geraakt door een verdwaalde kanonskogel van het Vaticaan. Het beeld tuimelde in de Tiber, maar werd (gelukkig) uit het water gevist, gerestaureerd en teruggeplaatst. Vandaag zie je enkel nog een deuk op het voetstuk. 

7. Gevangenis  

De burcht fungeerde niet alleen als verdedigingswerk en toevluchtsoord, maar ook als gevangenis. Onder meer Giordano Bruno zat hier gevangen wegens zijn denkbeelden die in strijd met de kerkleer waren – waarvoor hij later op de brandstapel eindigde op het Campo dei Fiori. Er vonden tevens voor het kasteel executies plaats, waarna de lijken als waarschuwing werden opgehangen aan de brug.  

8. Bloedige inspiratie  

De Engelenburcht is al eeuwenlang een inspiratie voor de kunsten. Zelfs als executieplaats. Caravaggio stond in de zestiende eeuw vooraan bij de publieke onthoofdingen, ter inspiratie voor zijn werken als Judith onthoofdt Holofernes. Puccini liet op zijn beurt de Engelenburcht terugkomen in zijn opera Tosca. Na de executie van haar geliefde pleegt Tosca zelfmoord door van het kasteel te springen.  

9. Museum  

In 1870, toen de paus zijn politieke macht verloor aan de koning van Italië, werd ook het voormalig mausoleum overdragen aan het Italiaanse leger. Tot 1901 deed de burcht nog dienst als militaire kazerne, maar in 1925 kreeg het eindelijk rust en werd het een museum. In 58 zalen kun je nu de geschiedenis van dit bijzondere gebouw bewonderen. Vergeet vooral niet het dak op te gaan voor een van de mooiste uitzichten over de stad en het Vaticaan.  Entree € 15 castelsantangelo.beniculturali.it 

Reisaanbieding: met de trein naar Rome