Toren van Pisa, van scheefgezakt lachertje tot Italiaans icoon

Het had de hoogste en meest indrukwekkende toren van de stad moeten worden; in plaats daarvan werd het een scheefgezakt lachertje. De Toren van Pisa is inmiddels uitgegroeid tot een van de meest clichématige iconen van Italië; maar wat weet je eigenlijk van dit vreemde bouwwerk?

Het Piazza dei Miracoli (Plein van de wonderen) is een groot ommuurd gebied in het centrum van Pisa, bekend als een van de belangrijkste centra van middeleeuwse kunst in de wereld. Het werd in de twaalfde eeuw aangelegd met als doel de kunstschatten op te slaan die zeevaarders uit Pisa in heel Italië veroverden. In 1987 is het gehele plein uitgeroepen tot Unesco Werelderfgoed. Je vindt er nog altijd vier religieuze gebouwen: de Dom, het Baptisterium, het Camposanto en – de scheefste en bekendste – de Toren van Pisa.   

Scheef, schever, scheefst

Het was (uiteraard) nooit de bedoeling om in 1173 een scheve toren te bouwen. Helaas begon het bouwwerk, kort nadat begonnen werd aan de tweede verdieping, al naar één kant te hellen. De bodem onder de toren, die gelegen is tussen de rivieren Arno en Serchio, bleek veel te los en te zacht. Daarbij kwam dat er vanaf 1178 een eeuw lang niet gebouwd werd omdat Pisa in oorlog was met Florence en Genua. Waarschijnlijk had het onaffe gebouw daardoor de tijd om zich te ‘zetten’. 

Een geluk bij een ongeluk

Vaak wordt beweerd dat die zachte ondergrond ook juist de reden is dat de toren, ondanks de vele aardbevingen die zij in de loop der eeuwen te verduren heeft doorstaan, nog altijd overeind staat. De zachtheid van de ondergrond zou voorkomen dat de toren bij een aardbeving even hard gaat beven als de omringende gebouwen. 

Mussolini maakte het alleen maar erger

Naar verluidt schaamde de dictator Benito Mussolini zich voor de scheve toren; hoe kon je als leider en als land serieus genomen worden met zo’n mislukt bouwwerk? Hij moest en zou dit historische foutje rechtzetten. Er werden gaten in de voet van de toren geboord die werden volgepompt met cement en specie. Helaas voor Mussolini zakte de toren hierdoor alleen nog maar verder de grond in. 

Mooi scheef is niet lelijk

In het jaar 1990 werd de toren voor het eerst in 800 jaar gesloten omdat het te gevaarlijk was toeristen toe te laten. Na een restauratie werd ze in 2001 stabiel verklaard; de helling was teruggebracht van 5,5 naar 3,99 graad. Veel wetenschappers beweren dat het met de moderne technieken van nu prima mogelijk is de toren recht te zetten. Het scheve bouwwerk is inmiddels echter zo iconisch dat de Italianen haar liever zo laten. 

Gothisch en Romaans

Op het moment dat de Toren van Pisa gebouwd werd, waren twee bouwstijlen erg populair: de Gotische architectuurstijl, die sinds de val van het West-Romeinse Rijk in 476 n.Chr. gezien werd als vernieuwend, en de Romaanse architectuurstijl, die was afgeleid van de bouwkunst in Rome. Kenmerken van beide stijlen zie je terug in de toren. 

Scheefste ter wereld

In 2010 werd de Capital Gate in Dubai gekozen tot scheefste toren ter wereld. Deze helt maar liefst vier keer meer over dan de toren van Pisa. In 2007 was de toren van de Hervormde Kerk in het Oost-Friese Suurhusen nog recordhouder. 

Onbekende architect
Lang werd gedacht dat Bonanno Pisano (een twaalfde-eeuwse kunstenaar uit Pisa) samen met ene Guglielmo verantwoordelijk was voor de bouw van de Toren van Pisa. Tot op heden is onbekend wie de echte architect was. Wel is bekend dat de klokkenkamer, die in 1372 werd toegevoegd, gemaakt is door Tommaso di Andrea Pisano.